در علم اقتصاد، پول داغ یک گردش وجه یا سرمایه از یک کشور به کشور دیگر به منظور کسب سود در کوتاه مدت روی نوسانات نرخ بهره یا نرخ تبادل ارز پیش‌بینی شده است. به این نگرش گردش سرمایه، “پول داغ” گفته می‌شود زیرا به سرعت می‌تواند در بازار داخل و خارج جابه‌جا شده و به‌طور بالقوه به بی‌ثباتی بازار منجر شود.
در واقع پول داغ سرمایه‌ای است که به شکل یک ارز یا نوعی سرمایه گذاری نگهداری می‌شود، اما ممکن است ناگهان و سریع برای دست یافتن به سود بیشتر، به ارز یا سرمایه گذاری دیگری تبدیل شود. با این مفهوم، مقدار پول داغی که اکنون در سراسر کره زمین در جریان است، در مقایسه با بیست یا سی سال پیش بسیار بیشتر است. برای آشنایی بیشتر با هات مانی و تاثیر آن بر بازارهای مالی در ادامه این مقاله از تحلیل 365 همراه ما باشید.
آشنایی بیشتر با پول داغ (Hot Money)
پول داغ (Hot Money) مبلغ بالایی است که به سرعت و به طور منظم بین بازارهای مالی مبادله می‌شود و تضمین می‌کند که سرمایه گذاران در بالاترین نرخ بهره کوتاه مدت موجود، سرمایه گذاری خود را با امنیت بالا انجام دهند.
از آنجاکه بانک‌ها، با ارائه گواهی سپرده کوتاه مدت (CD) با نرخ بهره بالاتر از متوسط، به دنبال جمع آوری پول داغ هستند. اگر بانکی نرخ بهره خود را کاهش دهد یا اگر موسسه مالی رقیب نرخ بالاتری را ارائه کند، سرمایه گذاران قادر به انتقال پول داغ به بانک از طریق معاملات بهتری هستند.
بعد از رفع موانع تجاری و ایجاد زیر ساخت‌های مالی پیچیده، هات مانی یا پول داغ می‌تواند در سطح جهانی، در اقتصاد جریان پیدا کند. در مقابل، پول به مناطقی با رشد بالا سرازیر می‌شود که پتانسیل بازدهی زیادی را فراهم خواهد کرد. برعکس، پول داغ از کشورها و بخش‌های اقتصادی که عملکرد پایین دارند، خارج خواهد شد.
منشا پول داغ (هات مانی)
میتوان گفت پول داغ معمولاً از اقتصادهای پیشرفته و سرمایه‌دار نشات می‌گیرد. اقتصادهای پیشرفته با سرمایه بالا، دارای نرخ رشد و بهره کمتری نسبت به اقتصادهای نوظهور مانند چین، هند، برزیل، روسیه و مکزیک هستند. برای درک بهتر میتوان نمای کلی گردش هات مانی را مثال زد :
تصور کنید در آغاز سال ۲۰۱۱، متوسط نرخ ملی ارزش سپرده یک ساله در ایالات متحده برابر ۰٫۹۵٪ است. در مقابل، معیار سپردهٔ یک ساله چین، ۳٪ است. واحد پول چین به‌طور قابل توجهی از ارزش کمتری در برابر واحدهای پولی عمده تجاری دنیا برخوردار است؛ بنابراین احتمالاً در سال‌های پیش رو ارزش بیشتری نسبت به دلار آمریکا پیدا می‌کند.
با توجه به این شرایط، اگر یک سرمایه‌گذار در ایالات متحده، پول خود را در یک بانک چینی سرمایه‌گذاری کند، سرمایه‌گذار بازگشت سرمایه بیشتری نسبت به حالتی که همان سرمایه را در یک بانک آمریکایی سرمایه‌گذاری کند، دریافت می‌کند. این حالت، چین را هدف عمدهٔ گردش به داخل پول داغ قرار می‌دهد
انواع پول داغ
سرمایه در حالت زیر می‌تواند به عنوان پول داغ در نظر گرفته شود:
- سهام سرمایه خارجی کوتاه مدت، شامل :
– سرمایه‌گذاری در تساوی حقوق
– اوراق قرضه
– مشتقات مالی - وام‌های کوتاه مدت بانکی خارجی
- وام‌های بانکی خارجی با افق سرمایه‌گذاری کوتاه مدت
انواع سرمایه در شاخه‌های بالا، ویژگی‌های مشترکی دارند که عبارتند از:
- افق سرمایه‌گذاری کوتاه است؛
- این سرمایه‌ها رفت و برگشت سریعی دارند؛
الگوهای گردش سرمایه
پول داغ حالت‌های گوناگون بسیاری از سرمایه‌گذاری را در بر می‌گیرد. توصیف زیر می‌تواند به روشن‌تر شدن گردش سرمایه یا هات مانی کمک می‌کند:
فرض کنید کشور یا بخشی در جهان اقتصاد، یک بحران مالی را تجربه می‌کند؛ سرمایه به طور وحشتناکی خارج می‌شود، سرمایه گذاران مقاصد جذاب‌تری را برای پولشان جستجو می‌کنند.
در مرحله بعد، گردش‌های به داخل سرمایه، جنبش عظیمی را ایجاد می‌کند که با بالا رفتن بدهکاری‌ها همراه می‌شود، برای مدتی بهای دارایی‌ها افزایش پیدا کرده و مصرف افزایش می‌یابد، اما غالباً، این گردش‌های به داخل سرمایه، بحران دیگری را نیز به دنبال دارد. برخی مفسران این الگوهای گردش سرمایه را به عنوان “پول داغ” توصیف می‌کنند که از یک کشور یا از یک بخش به بخشی دیگر جریان پیدا می‌کند و دنباله‌ای از ویرانی‌ها را از خود به جا می‌گذارد.”
مثالی ساده از الگوی گردش پول داغ
فرض کنید ۲۰۰ میلیون تومان پول نقد دارید و آن را با هدف سرمایه گذاری و کسب سود بیشتر در بانک X با نرخ ۱۵%، سرمایه‌گذاری می‌کنید. پس از گذشت ۳ ماه، متوجه می‌شوید بانک Y، برای سپرده‌های کوتاه‌مدت خود نرخ ۲۰ درصد را نظر گرفته است.
با توجه به این‌که هدف شما از این سرمایه‌گذاری کسب سود بیشتر است پول خود را به بانک Y می‌آورید. اگر باز هم در پی سود بیشتر باشید، به محض اطلاع از موقعیتی بهتر، سرمایه خود را به محل پرسودتر منتقل خواهید کرد. به همین خاطر سرمایه شما توقف کوتاهی در هر محل سرمایه‌گذاری دارد و از جایی به جای دیگر حرکت می‌کند.
تخمین مقدار پول داغ در یک کشور
به طور کلی باید گفت که یک روش معنی‌دار مناسبی برای تخمین مقدار پول داغ در یک کشور در یک دوره زمانی خاص، وجود ندارد، زیرا پول داغ به سرعت گردش می‌کند و نظارت ضعیفی بر آن وجود دارد.
علاوه بر این اگر روش تخمینی هم به وجود آید، از آنجاکه پول داغ می‌تواند بسته به شرایط اقتصادی کنترل گردش سرمایه به‌طور ناگهانی افزایش یا کاهش داشته باشد، تخمین هات مانی از تفریق کردن مازاد یا کسری داد و ستد و شبکه گردش سرمایه مستقیم خارجی از تغییرات ذخایر خارجی کشور، حاصل خواهد شد.
پول داغ (تقریبی) = تغییرات در ذخیره ارز خارجی – شبکه صادرات و شبکه سرمایه مستقیم خارجی
علل جابه‌جایی سریع پول داغ بین کشورها
1. میزان نرخ بهره
نرخ بهره در اقتصادهای پیشرفته در طولانی مدت کاهش می‌یابد. پایین بودن نرخ بهره، سرمایه‌گذاران را ترغیب می‌کند تا سرمایه خود را به اقتصادهای نوظهور منتقل کنند. برای مثال، نرخ بهره در آمریکای لاتین و مناطقی از آسیا به طور قابل توجهی بالاتر از سایر نقاط جهان هستند.
2. تنوع بین المللی
تنوع بین المللی، روندی پرطرفدار در میان بیشتر سرمایه‌گذاران جهان است. به ویژه با یکپارچه شدن بازارهای سرمایه جهانی، این مسئله افزایش یافته‌است.
3. اتخاذ سیاست‌های مالی و پولی آسان
سیاست‌های مالی و پولی، توسط بسیاری از اقتصادهای نوظهور جهان اتخاذ شده است. این سیاست‌ها در کنار آزادسازی بازار سرمایه، انتقال سرمایه به آن کشور را برای سرمایه‌گذاران آسان و جذاب کرده‌اند.
تاثیر ورود و خروج پول داغ بر اقتصاد
1. تاثیرات ورود پول داغ بر اقتصاد
- افزایش پایه پولی و رونق اعتباری کشور دریافت‌کننده
- فشار تورمی
- افزایش نرخ ارز
- ضعیف شدن ارزش پول ملی
- کسری تراز تجاری
2. تاثیر خروج پول داغ بر اقتصاد
خروج ناگهانی سرمایه‌های خارجی، سبب سقوط ارزش سهام شرکت‌ها و دارایی‌ها می‌شود که در نهایت منجر به سقوط ارزش پول ملی خواهد شد.
معایب و ضررهای هات مانی
معمولا پول داغ باعث ایجاد مجموعه‌ای از ضررهای اقتصادی می‌شود. با یم مثال میتوان درک بهتری از زیانهای پول داغ بر اقتصاد کشورها پیدا کرد. فرض کنید کشور A، در حال گذراندن بحران مالی کشورش باشد. با ترس ایجاد شده در سرمایه گذاران، شرکت‌ها و اشخاص مختلف برای سرمایه گذاری در این کشور، پول از چرخ اقتصاد خارج می‌گردد چراکه همگان به دنبال مقصد مناسب‌تری برای جذب سرمایه‌های خود هستند.
در نتیجه، سرمایه گذاران و شرکت‌ها پول خود را در کشور B سرمایه گذاری می‌کنند. در کشور B، ورود سرمایه سبب رونق اقتصاد می‌شود. بدهی‌های شخصی و تجاری به طور قابل توجهی افزایش می‌یابند، قیمت سهام بالا می‌رود و مصرف نیز رونق می‌یابد، اما این رونق اقتصادی، فقط زمان کوتاهی دوام خواهد آورد.
اغلب اوقات، پس از ورود سرمایه‌های عظیم به کشور B، بحرانی بزرگ رخ می‌دهد، چراکه اقتصاد کشور B به دلیل پول داغی که وارد آن شده، به میزان قابل توجهی آسیب خواهد دید.
چین؛ نمونه بارز عدم موفقیت در پول داغ
اقتصاد چین، نمونه بارزی از عدم موفقیت در پول داغ است. از اوایل قرن جدید، اقتصاد در حال توسعه، همراه با افزایش بی‌سابقه قیمت سهام، چین را به یکی از داغ‌ترین بازارها در تاریخ تبدیل کرد. با این حال، به دنبال کاهش قابل توجه ارزش یوان چین، همراه با اصلاح بزرگی در بازار بورس، جریان پول در چین به سرعت معکوس شد. تخمین زده شده که طی فقط شش ماه، از سپتامبر 2014 تا مارس 2015، این کشور 300 میلیارد دلار را از طریق پول داغ از دست داده است.
از سال 2006 تا 2014، ذخایر ارزی کشور چین چند برابر شد و تعادلی 4 تریلیون دلاری را ایجاد کرد که بخشی از آن، به سبب سرمایه گذاری طولانی مدت خارجی در مشاغل چینی حاصل شده بود، اما بخش عمده این سود، از پول داغ حاصل شده بود. اما چگونه؟!
به این شکل که سرمایه گذاران، اوراق قرضه با نرخ بهره زیاد و سهام انباشته با پتانسیل بازده بالا را خریداری کردند. اگرچه به لطف رونق بازار سهام و ارز قوی، بازار چین به مقصدی جذاب برای پول داغ تبدیل شد، اما هجوم پول در سال 2016 بسیار کاهش یافت. زیرا قیمت سهام به اندازه‌ی کمی صعود کرد.
همچنین، از سال 2013، نوسانات یوان نیز باعث واگذاری گسترده شد. در نتیجه، طی 9 ماه بین ژوئن 2014 و مارس 2015، ذخایر ارزی کشور بیش از 250 میلیارد دلار سقوط کرد.
اتفاقات مشابهی در سال 2019 نیز اتفاق افتاد. زمانی که طبق برآوردهای موسسه مالی بین المللی، بیش از 60 میلیارد دلار سرمایه بین ماه‌های مه و ژوئن، از اقتصاد چین از دست رفت. دلیل این ضرر، افزایش کنترل سرمایه‌ها در کنار کاهش ارزش یوان بود.
راه‌های مقابله با اثرات منفی هات مانی
1. افزایش نرخ ارز
نرخ ارز می‌تواند به عنوان یک ابزار برای کنترل گردش‌های داخلی پول داغ استفاده شود. اگر واحد پولی کم ارزش باشد می‌تواند یک دلیل برای گردش‌های داخلی پول داغ باشد. در این شرایط اقتصاددانان معمولاً یک افزایش یک دفعه‌ای معنی دار سریع تر از حرکت معمول در نرخ ارز را توصیه می‌کنند، زیرا حرکت معمول افزایش نرخ ارز پول داغ بیشتری را به داخل کشور جذب می‌کند. یک مسئله منفی در این رویکرد این است که افزایش نرخ بهره می‌تواند رقابت را در بخش صادرات کاهش دهد.
2. کاهش نرخ بهره
برخی کشورها سیاست کاهش نرخ بهره معیار بانک مرکزی را برای کاهش گردش داخلی اتخاذ می‌کنند. برای مثال در ۱۶ دسامبر ۲۰۱۰ بانک مرکزی ترکیه بازارها را با کاهش نرخ‌های بهره در زمان افزایش تورم و رشد اقتصادی نسبتاً بالا متعجب کرد.
اردمباسی قائم مقام بانک مرکزی ترکیه با این نظریه که کاهش نرخ معمول بهترین راه برای جلوگیری از زیاد شدن گردش داخلی سرمایه می‌باشد مخالفت کرد. در ۱۴ فوریه ۲۰۱۱ محمت سیمسک وزیر مال ترکیه بیان کرد: “بیش از 8 بیلیون دلار در سرمایه‌گذاری کوتاه مدت از کشور بعد از کاهش نرخ‌ها و قدم برداشتن در جهت کاهش رشد اعتبار خارج شده‌است.” و بازارها این پیام رو دریافت کردند که ترکیه پول داغ نمی‌خواهد.
3. کنترل سرمایه (افزایش ذخایر قانونی و احتیاطی بانک‌ها)
بعضی از سیاست‌های کنترل سرمایه که در چین اتخاذ شد به این دسته‌بندی تعلق دارد. برای مثال در چین دولت اجازه نداد که بودجه‌های خارجی به‌طور مستقیم در بازار سرمایه سرمایه‌گذاری شوند. همچنین بانک مرکزی چین سهمیه‌هایی را برای موسسات مالی چین برای استفاده از وام‌های کوتاه مدت خارجی تعیین کرد و از استفاده بیش از حد بانک‌ها از سهمیه هایشان جلوگیری کرد.
در ماه جون ۱۹۹۱ دولت شیلی یک ذخیره 20درصدی نیازمندی بدون پرداخت را به جهت سپرده‌ای در بانک مرکزی برای یک دوره یکساله برای بدهی‌های ارز خارجی شرکت‌هایی که مستقیماً ارز خارجی قرض کرده بودند راه اندازی کرد.
4. کنترل سرمایه‌گذاری خارجی و وضع قوانین برای اعمال محدودیت
برخی کشورها یک سیاست نرخ مبادلات ثابت را دنبال می‌کنند. در مقابل شبکه عظیم گردش داخلی سرمایه، آن کشورها در بازار مبادلات خارجی مداخله می‌کنند تا از افزایش نرخ ارز جلوگیری کنند، سپس اثر پولی مداخله از راه بازار و از راه افزایش نیازمندی‌های ذخایر بانکی را پاکسازی می‌کنند.
5. استحکام مالی
این نظریه مبنی بر استفاده از محدودیت مالی، به ویژه به شکل هزینه‌کرد تخفیفات بر غیرقابل معاملات است. بنابراین به عنوان تراکم پایین‌تر، اثر تورمی جریان داخلی سرمایه را مطالبه و محدود می‌کند.
راه‌های کاهش اثرات مخرب پول داغ بر کشورهای در حال توسعه
کشورهای در حال توسعه با اقتصادهای نوظهور، هدف اقدامات سودجویانه سرمایه‌گذاران هستند. در این کشورها، حباب افزایش ارزش پول و سهام رخ می‌دهد. بسیاری از آن‌ها، برای جلوگیری از جریانات مخرب، مقررات احتیاطی سرمایه را به کار می‌گیرند.
با این حال، این اقدامات ممکن است فقط کمی مشکل را حل کند. اقدامات لازم، باید با استراتژی‌های کشورهای پیشرفته همراه شود تا سرمایه به طور کامل به سمت کاربرد مولد هدایت شده و از بحران‌های آینده ناشی از پول داغ، جلوگیری شود.
اگر چه کشورهای در حال توسعه از ورود سرمایه‌ها مانند سرمایه گذاری مستقیم خارجی استقبال می‌کنند، اما به دلیل تأثیرات منفی هات مانی بر اقتصاد، این کشورها سیاست‌هایی را نیز برای جلوگیری از ورود پول داغ به کشورشان وضع می‌کنند تا پیامدهای منفی را به حداقل برسانند. کشورهای مختلف، از روش‌های متنوعی استفاده می‌کنند که دو شیوه از آن‌ها به شرح زیر هستند:
1. افزایش نرخ ارز
کنترل نرخ ارز، می‌تواند به عنوان ابزاری برای کنترل ورود پول داغ مورد استفاده قرار گیرد. اگر باور افراد بر کم ارزش بودن ارز باشد، می‌تواند دلیلی بر ورود هات مانی باشد. در چنین شرایطی، اقتصاددانان افزایش ناگهانی و زیاد شدن نرخ ارز را پیشنهاد می‌کنند. زیرا افزایش تدریجی پول داغ بیشتری را به کشور دربر خواهد داشت. نقطه ضعف این روش، این است که افزایش نرخ ارز، باعث کاهش رقابت در بخش صادرات خواهد شد.
2. کاهش نرخ بهره
کشورهایی که این سیاست را اتخاذ می‌کنند نرخ بهره معیار بانک مرکزی خود را کاهش می‌دهند تا انگیزه ورود سرمایه کاهش یابد، اما اثر کاهش نرخ بهره بر هات مانی چیست؟
برای مثال، در 16 دسامبر 2010، بانک مرکزی ترکیه با کاهش نرخ بهره در زمان تورم و رشد اقتصادی نسبتاً بالا، بازارها را غافلگیر کرد. دلیل این اقدام، این بود که کاهش تدریجی نرخ، بهترین راه برای جلوگیری از ورود سرمایه بیش از حد به صورت پول داغ بود.
ارسال نظر